De brug slaan tussen wetenschap en praktijk

Hoe kan inzicht in de psychologie van keuzes ons helpen om mensen beter te begeleiden bij het maken van pensioenkeuzes?
Lisa Brüggen: "Het inzicht in de psychologie van keuzes is van cruciaal belang als we mensen willen begeleiden bij het maken van pensioenkeuzes. Een belangrijke factor is de hoeveelheid keuzes die mensen voorgeschoteld krijgen. Bij te veel keuzes ontstaat keuzestress, ook wel bekend als ‘choice overload’ in het Engels. Verschillende factoren beïnvloeden hoe mensen naar keuzes kijken en welke keuzes ze uiteindelijk maken. Mensen verwerken informatie op twee manieren: een grondige overweging bij belangrijke beslissingen, zoals het kopen van een auto, en een snelle, vaak op gewoonte gebaseerde besluitvorming, zoals boodschappen doen. De factoren die invloed hebben op deze besluitvorming zijn onder andere de presentatie van informatie, kleuren, woordkeuze en de vergelijkbaarheid van keuzes.

Interesse en motivatie spelen ook een grote rol in hoe mensen pensioenkeuzes benaderen. Mensen die verder van hun pensioen afstaan, hebben mogelijk minder motivatie om actief na te denken over hun pensioen. Het is essentieel om bewustwording te creëren over de gevolgen van bepaalde keuzes, vooral voor jongere deelnemers die geneigd zijn pensioenbeslissingen uit te stellen.”

Wat zijn enkele van de meest voorkomende psychologische valkuilen waarmee mensen worden geconfronteerd wanneer ze beslissingen nemen over hun pensioen?
“Er zijn verschillende psychologische valkuilen die mensen tegenkomen bij het nemen van pensioenbeslissingen. Een belangrijke valkuil is de ‘present bias’, waarbij mensen meer geneigd zijn om in het hier en nu te leven en moeite hebben met het voorstellen van hun toekomstige behoeften. Dit speelt een grote rol bij pensioenplanning, aangezien veel mensen het moeilijk vinden om de verre toekomst concreet voor zich te zien.

Een andere veelvoorkomende valkuil is de ‘default bias’, waarbij mensen neigen naar de standaardoptie als ze geconfronteerd worden met keuzestress of onzekerheid. Het vermijden van verlies, ook wel ‘loss aversion’ genoemd, kan ook een rol spelen, waarbij mensen geneigd zijn om te kiezen voor opties die als minder risicovol worden beschouwd.

Framing, ofwel de manier waarop informatie wordt gepresenteerd, is ook van groot belang. Zelfs kleine aanpassingen in de presentatie van keuzeopties kunnen aanzienlijke invloed hebben op de besluitvorming van mensen.

Daarom is het specifiek definiëren van keuzebegeleiding cruciaal, vooral gezien de open normen die toezichthouders stellen. Pensioenfondsen moeten beslissen hoe ver ze willen gaan in het begeleiden van deelnemers bij pensioenkeuzes. Het kan variëren van informatieverstrekking over de keuzes en de afwegingen die erbij horen, tot financieel advies op maat, afhankelijk van de doelgroep en de beschikbare middelen.

Het meten en doorontwikkelen van keuzebegeleiding is eveneens belangrijk, maar dit vereist een duidelijke definitie van wat keuzebegeleiding inhoudt. Pensioenfondsen moeten actief nadenken over hoe ze keuzebegeleiding concreet maken, meten en vervolgens aanpassen aan de behoeften van hun deelnemers.

Het is een uitdagend proces, maar een dat nodig is om deelnemers te helpen weloverwogen pensioenkeuzes te maken en te voorkomen dat psychologische valkuilen de besluitvorming beïnvloeden.”

In hoeverre heeft Netspar onderzoek(en) toegepast om de psychologische aspecten van pensioenkeuzes beter te begrijpen?
“Ons onderzoek richt zich op de keuzearchitectuur binnen pensioenen, van activatie tot visualisatie en de manier waarop keuzes worden voorgelegd. We willen begrijpen hoe mensen deze afwegingen maken en proberen wetenschappelijke inzichten praktisch toe te passen. Het is niet alleen wetenschappelijk interessant, maar we willen ook bruikbare kennis leveren voor de praktijk, vanuit een wetenschappelijke basis.

Zo zien we dat sommige experts binnen onze partners gebruikmaken van wetenschappelijke kennis, maar het is nog een uitdaging om deze kennis breed te verspreiden binnen grote organisaties. We proberen wetenschappelijke inzichten toegankelijk te maken via verschillende kanalen, zoals one-pagers, podcasts, en recentelijk met kennis sessies. Het gebeurt al, maar er is ruimte voor verbetering aan beide kanten . Oftewel: wij als Netspar moeten de informatie nog toegankelijker delen, maar partners moeten ook bereid zijn om ze op te halen.”

Wat zijn enkele effectieve strategieën of interventies die organisaties kunnen gebruiken om mensen te helpen betere pensioenkeuzes te maken op basis van psychologisch inzicht?
“Het activeren van deelnemers blijft een uitdaging. Verder is het belangrijk om aandacht te besteden aan de keuzebegeleiding zelf. De volgorde en presentatie van keuzes, de woorden die worden gebruikt, en zelfs de defaults spelen allemaal een rol. Het efficiënt inrichten van keuzeomgevingen is essentieel, en we willen organisaties helpen dit te begrijpen door middel van wetenschappelijke inzichten.”

Welke rol spelen emoties bij het nemen van pensioenbeslissingen en hoe kunnen we hiermee omgaan?
“Emoties spelen een belangrijke rol, zoals we zien bij onderzoek naar pensioenen. Negatieve emoties kunnen zelfs samengaan met grote misvattingen. Het is een uitdaging om te communiceren met mensen die wantrouwend zijn tegenover het systeem. Een onderzoek heeft aangetoond dat veel mensen ‘retirement anxiety’ heeft, dus slechte gedachtes als ze over pensionering nadenken. Verder hebben we in onderzoek rondom het vernieuwde pensioenstelsel vier groepen kunnen onderscheiden, waaronder een die heel negatieve verwachtingen heeft, en een die negatief op de systemveranderingen gereageerd. Bij deze groep zaten ook misvattingen, gepaard met negatieve emoties.”

Kun je voorbeelden delen van situaties waarin psychologische factoren een belangrijke rol speelden bij pensioenkeuzes en de uitkomst beïnvloedden?
“Absoluut. Een interessant voorbeeld komt uit Engeland, van Nest Pension. Ze gebruiken framing op een bijzondere manier. Hoewel ze keuzes aanbieden in beleggingsbeleid, hebben ze goed nagedacht over de standaard, de default. Deze is opgebouwd als een lifecycle-model, waarbij jongeren meer risico nemen, wat afneemt naarmate ze ouder worden. Ze willen voorkomen dat mensen verkeerde keuzes maken . Mensen worden aangetrokken tot termen als 'laag risico' of 'hoog rendement', zonder het volledige begrip dat een laag risico ook gepaard gaat met een laag rendement, en dus mogelijk een lage pensioenopbouw, en een hoog rendement ook veel risico betekend.. Nest heeft dit aangepakt door minder aantrekkelijke aspecten te benadrukken: ze vermijden bijvoorbeeld 'laag risico' en noemen simpelweg 'laag rendement'.”

Zijn er specifieke leeftijdsgroepen of demografische factoren die meer vatbaar zijn voor bepaalde psychologische uitdagingen bij pensioenkeuzes?
“Leeftijd speelt zeker een rol, waarbij jongeren moeilijker te activeren zijn. Gender kan ook van invloed zijn, met gemiddeld risico-aversere vrouwen. Er is echter beperkt onderzoek naar diversiteit en heterogeniteit in dit aspect. Er is wel een significante pensioenkloof tussen mannen en vrouwen in Nederland, waar meer onderzoek naar nodig is. Ook inkomen lijkt een rol te spelen, met mensen met een hoger inkomen die vaker inloggen op hun online portal, maar nog steeds lage betrokkenheid tonen. Er is ook onderzoek gaande naar de relatie tussen migratie en pensioen, wat een veelbelovende ontwikkeling is.”

Welke trends of ontwikkelingen in de pensioensector benadrukken het belang van psychologische begeleiding bij het maken van keuzes?
“De opkomst van de nieuwe open-norm keuzebegeleiding toont een groeiende erkenning van het belang van gedragsonderzoek. Er is echter ruimte voor verbetering als het gaat om innovatie in de pensioensector , deels te wijten aan regelgeving en risicomijding. Er is een verschuiving zichtbaar, zij het langzaam, naar meer aandacht voor communicatie en keuzebegeleiding op bestuursniveau. Er blijft echter ruimte voor verbetering, vooral in het prioriteren van deelnemerscommunicatie.”

Is er specifieke rol voor Netspar weggelegd bij het bevorderen van bewustzijn over de psychologie van pensioenkeuzes en het ontwikkelen van beleid en instrumenten die hierop inspelen?
“Netspar heeft een cruciale rol in het ontwikkelen en delen van kennis over pensioenkeuzes. We horen daarom ook graag van partners en de sector over waar meer kennis nodig is. Ons kennisnetwerk fungeert als een brug tussen wetenschap en praktijk. Mijn oproep is dan ook om gezamenlijk als keten op te treden, deelnemers centraal te stellen en samen te werken aan effectieve beleidsvorming en instrumentontwikkeling.”