Een nieuwe tijd, een nieuw pensioen: verslag Jaarcongres Pensioenfederatie 2021

Dit verslag bevat een beschrijving van de verschillende plenaire sessies tijdens het Jaarcongres. Klik op de onderstaande link om naar het juiste hoofdstuk te gaan:

• Een nieuwe tijd, een nieuwe voorzitter
• Moving towards DC: lessons based on Danish and Swedish experiences
• De (pensioen)wereld in 2026 – en verder
• De kennissessies
• Jongeren in debat
• Vertrouwen in het pensioenstelsel

1. Een nieuwe tijd, een nieuwe voorzitter

Het nieuwe stelsel is een stip op de horizon waar nog veel moet gebeuren om daar te geraken. Dat werd al meteen duidelijk in het openingswoord. Dagvoorzitter Rens de Jong nam de zaal vol geïnteresseerden mee in die reis naar 2026. Hij trapte af met een video en gesprek met Ger Jaarsma, sinds eind september de voorzitter van de Pensioenfederatie.

De beide heren bespraken het terugtreden van minister Wouter Koolmees en welke stappen nog moeten worden gezet om van de plannen realiteit te maken. Ook al is er nog geen akkoord over het nieuwe stelsel, de Pensioenfederatie wil liever niet uitstellen. “We houden ons aan 2026”, aldus Ger. Hij vond het van belang dat het een goede wet moest worden en geen haastklus, ook al dringen sommige politieke partijen aan op snel handelen. “De wetgeving moet zo zijn dat iedere partij ermee kan werken en pensioenen goed geregeld zijn.”

Nog veel werk na de invoering

Volgens Ger is het werk niet klaar in 2026 en moet er nog veel gebeuren binnen de pensioensector. Er is nog veel werk de aankomende jaren te doen en ook na de invoering is er veel werk aan het ‘naregelen’. Hoe gaan fondsen, de overheid en de sociale partners de communicatie zo vormgeven dat er weer vertrouwen komt in het stelsel? Daar ziet hij een belangrijke rol voor de Pensioenfederatie weggelegd om ervoor te zorgen dat de doelgroep goed wordt geïnformeerd.

Het beeld onder Nederlanders leeft dat mensen een lager pensioen krijgen in het nieuwe stelsel. Ger: “Wat betekent dat beeld? Er is blijkbaar veel onduidelijkheid over de pensioenen. We hebben het beste pensioen ter wereld, er is voldoende geld in de pot voor iedereen die met pensioen gaat en toch denken mensen dat het niet goed is geregeld. Het verhaal was vroeger dat je 70 procent van je eindloon zou krijgen. Dat is al lang niet meer en toch hebben mensen die perceptie nog steeds. In het nieuwe stelsel heb je juist de kans om meer te krijgen. Dat is de boodschap die we moeten overbrengen.” Hij kondigde een informatieplatform aan als oplossing, evenals masterclasses voor fondsbesturen om hen hierbij te helpen.

2. Moving towards DC: lessons based on Danish and Swedish experiences

In de tweede sessie van de dag kreeg het publiek meer te horen over de situatie in Denemarken en Zweden. Nederland beweegt in het nieuwe stelsel van Defined Benefit (DB) naar Defined Contribution (DC) en kan daarom veel leren van deze Scandinavische buurlanden. Er zijn namelijk veel overeenkomsten tussen Denemarken en Nederland, vertelde Ole Beier Sorensen (DC-specialist) aan het begin van zijn verhaal. “Beide landen zijn rijk en goed georganiseerd. Het zijn welvaartslanden die goed zijn in het creëren van sterke platformen.”

Het grote verschil zit volgens hem in de DB-regelingen. “Nederland heeft een systeem met intergenerationele solidariteit. Dat is een doodlopende straat. Vooral omdat jongeren wantrouwig zijn op het huidige pensioenstelsel. Het moet dus anders en de huidige situatie is een mooie basis voor een nieuwe stap om iets anders te doen. Kan het anders? Hoe kan het anders en wat betekent dat voor het huidige stelsel en de jongere generatie?”

Iedere generatie voor zichzelf

Ole ging dieper in op DC en hoe anders dat is dan de huidige situatie in Nederland. “Bij DC betaalt iedere generatie voor zichzelf. Je kunt een generatie niet laten betalen voor een eerdere generatie. En bij DC profiteren de deelnemers als het economisch goed gaat, maar betalen ze ook de rekening als het economisch slechter gaat.”

Volgens Ole was de situatie in de Nordics anders, de houding vanuit de inwoners verschilde niet zoveel met die van Nederlanders. Ook in Denemarken weet bijna niemand hoe het daadwerkelijk zit, maar wordt dat daar niet als een probleem gezien. De focus zit niet in hoeveel je precies krijgt, maar of het genoeg is. Hij gaf het publiek ook mee dat het nodig is om stil te staan bij de doelgroep tot een bepaalde hoogte en noemde daarbij het Zweedse model als voorbeeld. “In Zweden kun je als deelnemer kiezen uit tientallen regelingen, maar keuzes maken wil niemand. Ze begrijpen het niet en het interesseert ze gewoon niet. Zorg daarom dat je een uitstekende default keuze hebt, die voor iedereen klopt”, was zijn belangrijkste advies voor Nederland in de transitie naar DC.

3. De (pensioen)wereld in 2026 – en verder

De derde plenaire sessie werd verzorgd door Cécile Cremer, trendwatcher bij Wandering The Future. Ze begon haar verhaal dat we nog vier jaar de tijd hebben om radicaal te veranderen, maar dat dit eigenlijk helemaal niet kan. “Het goede nieuws is dat we eigenlijk helemaal niet zo snel willen en kunnen veranderen. Het slechte nieuws is dat verandering exponentieel gaat en dus steeds sneller gaat.” Ze nam het publiek mee in haar verhaal hoe je kunt omgaan met die veranderingen en waarom het belangrijk is om mee te gaan.

“Innovatie ontstaat uit ongenoegen. En op dat ongenoegen kunnen we inspringen. Er is namelijk één factor waardoor innovatie wordt doorgevoerd en dat is urgentie. Denk bijvoorbeeld aan corona. Opeens kunnen we ziekenhuizen in tien dagen bouwen en kunnen we opeens allemaal zonder problemen anders werken. Dat was altijd moeilijk of spannend, maar door die urgentie kon het opeens wel. Verandering wordt dan opeens vanzelfsprekend. Wat is de urgentie bij pensioen? Waar kunnen we ons op focussen, zodat we kunnen innoveren?”, vroeg ze zich hardop af.

Blijven doen wat je doet

Ze stond stil bij de veranderende maatschappij en het werk, door de invloed van digitalisering en robotisering. Digitalisering zorgt ervoor dat we anders kunnen werken en zaken ander aanpakken. Cécile: “Het krijgt een nog grotere invloed op hoe we gaan werken. Maar als mensen minder werken, krijgen ze dan ook minder pensioen? En hoe gaan we om met jongeren die minder sparen? Of met de steeds groter wordende groep ZZP’ers die in het begin van hun carrière wellicht nog geen pensioen opbouwen? En vroeger ging het vooral over hard werken tot je pensioen, tegenwoordig is balans veel belangrijker. En mensen denken meer na over wat ze willen achterlaten. Als we al deze veranderingen al kennen, kunnen we dan nog hetzelfde doen wat we al jaren doen?”

Het zijn volgens haar belangrijke vragen waar de pensioensector nu over moet nadenken, voordat het te laat is. Verandering komt immer steeds sneller en als je echt wilt veranderen is een andere mindset nodig. Je moet met een frisse blik kijken naar bestaande vraagstukken. Innoveren gaat niet om het wiel opnieuw uitvinden, maar om nieuwe antwoorden te bedenken op bestaande vragen.

Oude gewoontes loslaten

“We staan op een kruispunt en we moeten nu bepalen welke richting we op gaan. Pensioen gaat over de prioriteit van mensen. Focus daarom op de individuele behoefte met collectieve oplossingen. Laat oude gewoontes los en wees niet bang om te innoveren. De toekomst is ‘people centric’ met een mooie toekomst voor onszelf, maar ook voor de aankomende generatie”, gaf ze mee als advies voor een basis van innovatie voor de pensioensector.

4. De kennissessies

De zaal splitste zich daarna op om de diverse kennissessies te bezoeken. Esmiralda Thieme sprak in haar sessie namens AZL over het belang van datacontrole om ervoor te zorgen dat de datakwaliteit aantoonbaar in orde is. Dit onderwerp wordt op een later moment beschreven op de website.

5. Jongeren in debat

Na de kennissessies gingen in de plenaire zaal jongeren in debat over pensioen in de toekomst. Dit debat was met Justine Feitsma (voorzitter CNV Jongeren), Vinay Gayadien (bestuurslid FNV Young & United), Joris Hetterscheid (voorzitter Jonge Democraten), Daphne Lodder (aankomend voorzitter JOVD), Tom Scheepstra (voorzitter CDJA).

Zij bespraken drie stellingen:

1. Het loslaten van garanties draagt bij aan het vertrouwen in het pensioenstelsel
2. Jongeren gaan erop vooruit met het nieuwe stelsel
3. Mensen zouden zelf een pensioenfonds moeten kunnen kiezen

Ze deelden hun visie vanuit hun verschillende achtergronden, waarbij duidelijk naar voren kwam dat jongeren graag willen meedenken en -praten over de invulling van een pensioenstelsel. Opvallend was dat zelfs de vakbondsvertegenwoordigers voorstander waren van het loslaten van garanties, er toch ook nuanceringen werden gezien ten aanzien van de vooruitgang. En dat over het algemeen zelfs bij liberalen en democraten het voor nu een brug te ver was om de keuze voor een pensioenfonds compleet vrij te laten.

6. Vertrouwen in het pensioenstelsel

In de laatste plenaire sessie deelde Paul Stamsnijder, founding partner van De Reputatiegroep, zijn visie op hoe je om moet gaan met het ontbrekende vertrouwen in het pensioenstelsel. “Uiteindelijk is het beter voor iedereen, maar daar is niet iedereen het over eens. Hoe krijgen we dat toch voor elkaar?”

Volgens Paul is er de afgelopen jaren al enorm veel gebeurd op het gebied van deelnemerscommunicatie, maar blijft het negatieve beeld hangen. Er is geen silver bullet om dat beeld weg te kunnen nemen, volgens hem. Pensioen heeft volgens hem te maken met een belemmerend beeld wat niet makkelijk uit de hoofden van mensen te krijgen is. Hij vergelijkt het met het imago van de vrachtwagenindustrie. Er wordt veel geïnnoveerd met zelfrijdende trucks en elektrificatie, maar blijkbaar associëren mensen vrachtwagens na al die jaren nog steeds met het liedje van Henk Wijngaard.

Imagoprobleem

Hetzelfde geldt voor de pensioensector, want ook deze sector kampt met een imagoprobleem. Er zijn negen redenen waarom de pensioensector een uitdaging heeft: 

1. Het frame van een eliteclub
2. Vernieuwing is te complex
3. Kennis is nihil, onzekerheid te groot
4. Deelnemer oordeelt niet financieel, maar moreel
5. Linkse politiek zet gedupeerden in de hoofdrol
6. Feiten zijn niet effectief om mensen te overtuigen
7. ESG wordt niet gewaardeerd als ‘groen’
8. Pensioensector heeft de verwachtingen niet waargemaakt
9. Pensioen gaat over de dood. We denken niet graag na over de dingen die op ons afkomen

“Pensioen wordt eigenlijk alleen begrepen door specialisten vanuit hun ivoren toren. De essentie is dat het een soort hobby is van actuarissen”, vat hij het imago van de pensioensector samen. Volgens hem is het belangrijk te beseffen dat je met rationele argumenten de emoties niet kunt veranderen. Het is daarom belangrijk dat je inzoomt op de voordelen van een nieuw pensioenstelsel. “Wat is de winst van het nieuwe pensioenstelsel? Het nieuwe pensioenstelsel is beter voor iedereen. Richt je daarop en maak vrienden voor het te laat is. Denk niet in losse campagnes, maar creëer een beweging die zorgt voor verandering.”

Duurzame beweging beter dan losse campagnes

De oplossing zit dus niet in nog meer communiceren of door losse campagnes op mensen uit te storten. Communiceren is slechts een onderdeel, het is ook belangrijk om mensen in beweging te krijgen. Het gaat om het creëren van een beweging om het imago positief te kunnen veranderen. Paul noemt daarbij drie zaken die van prioriteit moeten hebben om een positief imago te kunnen creëren:

1. Betrokkenheid en stakeholders – weet wie je kunnen helpen en zoek de duurzame verbinding.
2. Voorbeeldgedrag – laat zien wat je wilt uitstralen.
3. Tweesporenbeleid van offensief (creëer een beweging) en defensief communiceren (wees een uitlegservice voor mensen met vragen).

De mens centraal

En dat was de laatste sessie van een dag vol informatie over het nieuwe pensioenstelsel, de onzekerheid ernaartoe en hoe je als sector kunt omgaan met die onzekerheid. Het draait uiteindelijk allemaal op de wensen, interesses en verwachtingen van de deelnemers. Voor iedereen in de sector is het daarom belangrijk om de mens centraal te stellen in dienstverlening en communicatie.